Dat tweelingen welkom zijn bij 220 volken en bij 182 volken niet, lijkt een overzichtelijk uitspraak, maar de werkelijkheid is ook hier complex, divers en onoverzichtelijk. Hoewel bij de meeste volken alle tweelingen welkom lijken te zijn (met enige gradaties in het enthousiasme waarmee ze ontvangen worden), zijn er ook uitzonderingen.
U moet bij de kennis hieronder bedenken dat deze is gebaseerd is op onderzoeken van voor de Tweede Wereldoorlog. Met betrekking tot de kunstuitingen rondom Tweelingen is deze kennis nog bruikbaar, omdat de tweelingcultussen en gebruiken in die tijd nog zeer levend waren. Het christendom, de islam, het einde van de kolonisering, staatsvorming (dwars door stamgebieden) en wettelijke verboden hebben zowel vereringscultussen als de infanticide sterk teruggedrongen .
In het boek van Sturen Lagercrantz[1] (1910 – 2001) wordt een opsomming gegeven van de volkeren waarvan op enigerlei wijze vermeld wordt dat tweelingen er welkom zijn:
De eerste opsomming[2]:
Uit Beni Sadden (In het Rifgebergte), Pepel, Banyun, Mandyako, Susu, Temne, Limba, Sherbro, Mende, Gbande, Ba-Maria, Kita, Senufo, Tombo, Sangha, Bobo, Mossi, Kulango, Losso, Goldküste, Fetu, Ashanti, Fanti, Ga, Akkra, Ewe, Ho, Kpenoe, Glidyi, Fo, Aflahu, Agome, Anlo, Aneeho, Bagida, , Kpandu, Popo, Porto Novo, Joruba, Egba Awori, Igara, Edo, Kukuruku, Bini, Ekoi, Keaka,, Nkum, Nyangi, Boki, Yala, Mbernbe, Bali, Banso, Bekom, Bamesing, Bamenda, Bafumbum, Nguti, Eghap, Nupe in Kpada, Fulbe, Dakakari, Bororo, Bamum, Yauri, Buduma, Ngizim, Kere-Kere, Bole, Waja, Kulani, Talasse, Don, Wala, Longuda, Gelengu, Jessi, Igbira, Kagoro, Ankwe, Jukun, Wute, Baja, Ngbandi, Mandja, Banda, Sango, Darassa, Ingassana, Shilluk, Lur, Jopaluo, Lango, Jaluo, Nuer, Rek, Agar, Bor, Didinga, Topotha, Labwor, Jiwe, Bari, Masai, Aruseha, Bantukavirondo, Wanga, Bukusu,Teso, Soga, Nyoro, Magungo, Ganda, Buddu, Sesse auf Kome, Haya, Rundi, Pokomo, Suaheli, Sandawe, Gogo, Sukuma, Nyamwezi, Nyanembe, Fipa, Vende, Yao, Nyamwanga, Korana, Khoikhoi, Herero, Mbundu, Ngalangi, Bihe, Cokwe, Luimbi, Lunda, Kaonde, Yeke, Luba, Luba-Mbo, Songo, Tumbwe, Bango-Bango, Rega, Songola, Amba, Lendu, Mangbetu, Zande, Ngala, Kundu, Bolia, Kuba, Mbala, Ngongo, Sungu, Kuyu, Yanzi, Bunda, Pende, Wumbu, Dualla, Kiviri, KunduI , Balong, Kossi en de Pygmeeën.
Al speurend naar informatie over deze volkeren doen zich allerhande problemen voor. De namen in het Duits wijken soms af van de namen in het Engels. In sommige gevallen was de naam een denigrerende aanduiding van kolonialen. Het volk dat hier boven Bukusu genoemd wordt, wordt in de oorspronkelijke tekst Kitosh genoemd. Die naam werd door kolonialen overgenomen van naburige volkeren – de Nandi en de Kwavi – en betekent “de verschrikkelijke mensen”. Een meer bekend voorbeeld is dat van de Khoikhoi, bij Lagercrantz aangeduid als de Hottentotten. Wij gebruiken de naam die dit volk zichzelf geeft.
De volkeren die bij Lagercrantz genoemd worden, maar waar we geen enkele aanvaardbare informatie kunnen vinden – hoe summier ook – over de volksnaam, streek, dorp, stad of taal zijn de volgende: de Mankanya, Tonia, Neyo, Amutive, GrossBe, Towe, Esa, Nde, Oloiumo, Yache, Ukelle, Bede, Lera, Degri, Sikkam, Delawaja, Renne, Bango, Balanga, Rapelli, Kindiya, Nuyuar, Marille, Caia, Geshli, Kene, Ziba, Kissaka, Popoie, Poto, Tumba.
Maar het welkom zijn, is niet het hele verhaal. In sommige gevallen kent dit welkom een invulling die bepaalde soorten tweelingen includeren en andere uitsluiten. Soms zijn bijvoorbeeld alleen tweelingjongens welkom in andere gevallen hebben tweelingen van ongelijk geslacht de voorkeur.
De tweede opsomming:
- Bij de Beni Sadden; Masai zijn tweelingen welkom, maar men verheugt zich toch het meest op twee jongetjes.
- In het Swahilli taalgebied en bij de Khoikhoi in Zuid – Afrika zijn tweelingen van gelijk geslacht welkom en brengen geluk, maar ongelijk geslachtelijke tweelingen zullen ongeluk brengen. De laatst geborene wordt gedood.
- Dat tweelingmeisjes een slecht voorteken zijn vinden komt voor bij de Egba–Awori en Piti, maar ze hebben niets tegen tweelingjongens. Er is niet bekend wat daar de consequenties van zijn.
- Gelijkgeslachtelijke tweelingen zijn bijzonder welkom bij de, Dagomba, Ashanti, Magungo, de Hima in Nkole, Rozwi en Lamba. Maar van deze volken vinden, de Hima in Nkole en de Lamba dat tweelingen van ongelijk geslacht bijzonder ongeluk brengend. Bij de Rozwi worden deze gedood.
- De Fiote beschouwen het samenzijn van een tweeling van verschillend geslacht in de baarmoeder als immoreel.
- Lagercrantz verklaart deze voorkeur voor jongens als een culturele invloed uit de Arabisch – Perzische – Indiase cultuurinvloeden. Hij wijst er op dat al in de Assyrische en Babylonische culturen een tweeling van ongelijk geslacht een boos voorteken was en zelfs de dood van de koning voorspelde. De verklaring van Lagercrantz wordt tegenwoordig niet meer als geldig erkent.
- In het noordelijk deel van het Victoriameer genieten tweelingen van verschillend geslacht juist de voorkeur. Bij de Mossi, Fulbe en Bororo wordt gemeld dat één van de twee gedood werd wanneer het een gelijkgeslachtelijke tweelingen betrof. Soms laat men beide kinderen leven, maar de betekenis die aan de geboorte gehecht wordt, is dat één van de ouders binnenkort gaat sterven.
- Bij de Ga uit Ghana hebben tweelingen van verschillend geslacht juist de grootste magische kracht.
- De Kulango uit Ivoorkust brengen één van de twee kinderen (bij tweelingen van gelijk geslacht) naar de familie van de moeder.
Uit het overzicht van deze verslagen komt het beeld naar voren dat infanticide of vormen van verbanning of van verwelkoming elkaar per volk of streek zich in steeds weer andere varianten, met steeds weer andere consequenties, voordoen. Welkom is vaak integraal en volledig welkom, maar voor een minderheid geldt dat het welkom partieel is. En – ook gevarieerd – gepaard gaat met negatieve consequenties.
Zie verder in de andere lemma’s op deze website.
[1] Sture Lagercrantz, Über willkommene und unwillkommene Zwillinge in Afrika. Hoofdstuk IV. Het boek - in het Duits - is opgenomen in een uitgave van Etnologiska Studier 12-13 uit 1941. Uitgeverij Elanders Boktryckeri Aktiebolag. Copyright Dr. Walter Kaudern. Sture Lagercrantz was etnograaf en professor aan de Universiteit van Uppsala. Dr. I Vogelzang - auteur van “Ere Ibeji” een boek bij de tenttoonstelling van “Beelden van tweelingen, in het bijzonder van de Yoruba van Nigeria” – meldt over het boek van Sture Lagercrantz dat het de eerste en enige kwantitatieve analyse is van gebruiken rondom het voorkomen van tweelingen in Afrika. Zij hebben alle etnografieën en andere vermeldingen doorgenomen waarin vermeldingen over tweelingen voorkomen en deze in kaart gebracht. Naast internet en andere bronnen leunt deze website in hoge mate op de kennis uit dit boek. Ook de locatiestippen op de kaart zijn afkomstig uit dit boek. blz 224 kaart nr 7. [2] Dr. I Vogelzang plaatst als opmerkingen bij het boek van Lagercrantz dat over veel stammen geen gegevens meer te vinden zijn. Wij hebben alle opgenoemde stamnamen via internet opgezocht en van een hyperlink voorzien, mits er iets over te vinden is. Soms is dat niet meer dan de naam van een streek, van een taal of een stad(je). Volken uit het boek van Lagercrantz waar we niets meer van kunnen vinden hebben we apart vermeld.